Mikrobiota jelitowa to zapomniany narząd, który ma wpływ na wiele reakcji w organizmie. Czy wiesz o tym, że odpowiada ona nie tylko za prawidłowe trawienie, ale ma również wpływ na skórę, układ oddechowy i płciowy? Z tego wpisu dowiesz się o wszystkich podstawowych informacji o mikrobiomie!
Mikrobiota jelitowa – co to?
Mikrobiom to zbiór bakterii, wirusów i grzybów zasiedlających ludzki organizm. Wyróżniamy mikrobiotę jelitową, skóry, układu oddechowego i układu moczowo-płciowego. Każda z nich charakteryzuje się określoną ilością bakterii i gatunków mikroorganizmów.
Mikrobiota układu pokarmowego składa się przede wszystkim z bakterii bytujących w jelicie grubym. Naukowcy obliczyli, że ich waga mieści się w granicach 1,5-2 kg. Ta spora ilość bakterii ma ogromne znacznie nie tylko w trawieniu i wchłanianiu pokarmu, ale również w utrzymywaniu odporności i homeostazy całego organizmu.
Nasza mikrobiota jelitowa musi być zasobna w bakterie pod względem jakościowym i ilościowym, żeby prawidłowo funkcjonowała. Zarówno przerost bakteryjny, jak i niedobór bakterii, nie są pożądanymi zjawiskami.
Jelita drugim mózgiem
Na chwilę obecną nie ma już żadnych wątpliwości, że jelita są silnie unerwione. Znajduje się tam ponad 100 mln komórek nerwowych, których aktywność wpływa na zdrowie psychiczne, zachowanie, samopoczucie, ale również na zdolność szybkiego uczenia się i zapamiętywanie. Przez bakterie jelitowe syntetyzowana jest serotonina, dopamina, noradrenalina czy acetylocholina, czyli substancje umożliwiające bezpośrednią komunikację jelito-mózg.
Droga przez układu pokarmowy a mikrobiota jelitowa
Prześledźmy po kolei układ pokarmowy, aby lepiej zrozumieć funkcje poszczególnych jego elementów.
Na początku układu pokarmowego jest jama ustna. Już w tym miejscu znajduje się mnóstwo dobrych i potrzebnych bakterii. Głównie bytują tam Streptococcus, Peptococcus, Bifidobacterium, Staphylococcus i Lactobacillu.
W przełyku nie ma bakterii, ponieważ pokarm nie znajduje się tam długo.
W żołądku i dwunastnicy jest stosunkowo niskie pH, co znacznie utrudnia bakteriom przeżycie. Jednak możemy tu spotkać w niewielkich ilościach kilka szczepów: Helicobacter pylori, Lactobacillus, Streptococcus oraz drożdżaka Candida albicans.
Najbardziej zasobne w bakterie jest jelito grube. Nie jestem nawet w stanie wymienić wszystkich gatunków tych bakterii, bo jest ich około 800-900. Natomiast w głównej mierze zamieszkują tu bakterie beztlenowe, takie jak: Bacteroides, Clostridium, Eubacterium i Bifidobacterium oraz względnie beztlenowe, czyli takie, które mogą przeżyć w środowisku z niewielką ilością tlenu: Lactobacillus, Enterobacteriaceae, Enterococcus i Streptococcus.
Od czego zależą bakterie znajdujące się w organizmie?
30% bakterii stanowi tzn. stabilny rdzeń (ang. core). Jest to zespół mikroorganizmów obecny u większości populacji. Z kolei reszta bakterii obecnych w jelitach jest zależna m.in. od:
- genów,
- aktywności układu immunologicznego,
- stylu życia (aktywność fizyczna, dieta, sen i regeneracja),
- środowiska życia (miasto, wieś, pustynia, lasy deszczowe).
Bogata flora bakteryjna jelit pozwala efektywnie walczyć z patogenami. Co więcej, dzięki aktywności mikroflory jelitowej zostają przyswojone niektóre witaminy: B12, B6, B1, K, a także kwas foliowy.
Eubioza – co to jest?
Stan eubiozy to stan odpowiedniej ilości do jakości (poszczególnych szczepów) pożytecznych i potrzebnych bakterii obecnych w mikroflorze jelitowej. Odpowiadają one za trawienie, wchłanianie oraz funkcje fizjologiczne układu odpornościowego i całego organizmu.
Mikrobiota jelitowa – najważniejsze funkcje:
- Wytwarza enzymy, które pomagają w trawieniu tłuszczy, węglowodanów i białka.
- Odpowiada za trawienie i wchłanianie substancji odżywczych z pożywienia.
- Poprawia wchłanianie składników mineralnych: sodu, potasu, magnezu i wapnia.
- Rozkłada niestrawione resztki pokarmowe np. skrobię oporną.
- Rozkłada niektóre leki.
- Walczy z potencjalnym karcynogenem (czynnikami rakotwórczymi).
- Odzyskuje witaminy ze strawionego pokarmu m.in. B12, B6, B1, K.
Rodzaje bakterii i ich zastosowanie
Wcześniej wymieniłam kilka gatunków bakterii bytujących w jelicie grubym. W zależności od szczepu, sposobu bytowania, a także ilości w jelitach pełnią one poszczególne funkcje.
Funkcję ochronną pełnią Bifidobacterium, Bacteroides i Lactobacillus
Bakterie te uczestniczą w rozkładzie węglowodanów, tłuszczy i białek. Jednocześnie dzięki tym bakteriom w jelicie grubym panuje lekko kwaśne środowisko, przez co nie mogą się tam rozwijać bakterie chorobotwórcze. Osoby z małą ilością dobrych bakterii są bardziej narażone na wystąpienie stanów zapalnych lub pojawienie się bakterii chorobotwórczych w jelitach. Żywienie ma znaczenie!
Bakterie te, szczególnie Lactobacillus, przeprowadzają fermentację. Podczas tego procesu zostaje wytworzony przez bakterie m.in. kwas masłowy, który przekształca się w maślan. Wykazuje on właściwości przeciwzapalne, a także odżywia i regeneruje komórki nabłonka jelit. Oprócz produkcji kwasu masłowego przez bakterie jelitowe, związek ten znajduje się w mleku, serach oraz produktach fermentowanych. Jednak występuje on tam w niewielkiej ilości. Alternatywą jest spożywanie suplementów z maślanem, takich jak Debutir czy Intesta. Są one szczególnie pomocne u osób chorujących na IBS, IBD, u których występują stany zapalne jelit. Jednak jego dawkę najlepiej skonsultować ze specjalistą.
Mikroflora jelitowa a czynniki zewnętrzne i wewnętrzne
Do czynników najsilniej zaburzających mikroflorę jelit zaliczają się:
- nieodpowiednia dieta, która jest uboga w błonnik,
- antybiotyki,
- niesteroidowe leki przeciwzapalne,
- stres,
- alkohol,
- zanieczyszczenie środowiska i żywności,
- zbyt mało lub nieregularny sen.
Częste wystawianie się na czynniki powodujące zaburzenie mikrobiomu może doprowadzić do dysproporcji bakterii. Dysbioza jelitowa, czyli zaburzenie jakościowo-ilościowe w składzie mikroorganizmów, może być główną przyczyną m.in. nawracających infekcji górnych dróg oddechowych, ale także problemów jelitowych.
Jak poród wpływa na kształtowanie się mikrobiomu?
Mikrobiota jelitowa zaczyna kolonizować się wraz z pierwszym kontaktem dziecka ze środowiskiem zewnętrznym, poza łonem matki.
W przypadku porodu naturalnego, gdzie dziecko przechodzi przez kanał rodny, ma ono kontakt z naturalnym środowiskiem bakterii bytujących w drogach rodnych matki. Według naukowców, właśnie ten model porodu jest najkorzystniejszy do wykształcenie odpowiedniej flory bakteryjnej.
Dziecko może również urodzić się poprzez cesarskie cięcie. Wtedy najczęściej pierwszym kontaktem noworodka ze światem bakteriami są bakterie ze skóry matki albo co gorsze, bakteriami rzeczy lub osób obecnych na sali. Już na tym etapie może dojść do wykształcenia się nieprawidłowej flory jelitowej.
Kolejne 1000 dni życia niemowlaka odgrywa kluczową rolę w tworzeniu mikrobiomu jelit. Ma na to wpływ w szczególności przyjmowany pokarm, środowisko, antybiotyki. Temat niemowląt i mikrobioty to temat rzeka, jednak na pewno warto zapamiętać to, że pierwsze dni życia mają ogromne znaczenie pod kątem rozwoju mikrobiomu u młodego człowieka.
Mikrobiota jelitowa w świetle badań
Przeprowadzono badanie, w którym porównano florę bakteryjną dzieci żyjących na gospodarstwie ze zwierzętami i dzieci żyjących w środowisku uprzemysłowionym bez zwierząt. Co się okazało? U dzieci dorastających na farmie znacznie rzadziej występowały uczulenia na alergeny i astma. Oznacza to, że dzieci z gospodarstw miały bogatszą florę bakteryjną. Odpowiedź ich układu immunologicznego była bardziej zrównoważona, dzięki czemu rzadziej chorowały.
Jak jedzenie może wpływać na mikrobiom?
Jedzenie ma ogromne znaczenie w kwestii modyfikowania składu mikrobiomu. Szczególnie istotne są produkty bogate w błonnik usprawniające pracę jelit i dbające o nasze bakterie. Produkty fermentowana na pewno dobrze wpłyna na mikroflorę. Do fermentacji mlekowej nabiału lub warzyw niezbędne są bakterie i to właśnie one są obecne w tych produktach, ale często w zbyt małych ilościach. Tak jak wspomniałam wcześniej, najbardziej zasobne w bakterie jest jelito grube, które znajduje się na końcu układu pokarmowego. Zanim żywe kultury bakterii z pożywienia dostaną się do ostatniego odcinka jelit, muszą przejść przez żołądek i jelito cienkie. W żołądku panuje kwaśne środowisko, które ma na celu zwalczać drobnoustroje, bakteri chorobotwórcze i patogeny, więc korzystne bakterie mogą zostać zniszczone, jeśli zostaną rozpoznane i potraktowane jak patogen. Probiotyki, często są pokryte kapsułką, która w pewnym stopniu chroni bakterie i pozwala w większym stopniu dotrzeć im do jelita grubego.
Swoją drogą, warto tutaj wspomnieć, że osoby przyjmujące probiotyki (szczepy bakterii w kapsułkach) powinny je zażywać razem z posiłkiem, nigdy na czczo.
Zmiana samopoczucia, jak i mikrobioty jelitowej jest zauważalna dopiero po kilku tygodniach lub po miesiącu stosowania wartościowej diety lub probiotyków. Zmiana nawyków żywieniowych, a co za tym idzie składu mikrobioty, zwykle nie gwarantuje natychmiastowych rezultatów. Jednak w dłuższej perspektywie jest skutecznym sposobem na wzmocnienie układu pokarmowego, a także odpornościowego. Na takie efekty warto poczekać.
Jak wybrać probiotyk?
Probiotyki dopiero wkraczają do świata medycyny i na szczęście jest o nich coraz głośniej. Jak zatem wybrać najlepszy dla siebie probiotyk? Wszystko zależy od objawów, dlatego warto dobrać go pod własne dolegliwości.
W Polsce jest stosunkowo mało osób, które zajmują się dopasowaniem indywidulanej probiotykoterapii, jednak większość szczepów bakterii jest bezpiecznych i nie wymaga recepty. Tutaj jedna uwaga! W przeroście flory bakteryjnej SIBO (small intestinal bacterial overgrowth) dostarczanie żywego kultu bakterii z żywności, w której występuje on naturalnie, może powodować problemy jelitowe.
Na polskim rynku suplementów probiotycznych góruje firma Sanprobi. Ich produkty są w przystępnej cenie i posiadają pozytywną opinię instytutów badawczych.
Co ważne, produkty nie powinny zawierać kilkadziesiąt różnych szczepów. Najlepiej kilka, żeby były skuteczne i pomocne. Probiotyki stosuje się tylko w razie potrzeby, czyli przy antybiotykoterapii, w problemach jelitowych lub wspierając odporność. Przyjmuje się je rotacyjnie, czyli przez określony czas.
Nie ma antybiotyku bez probiotyku
To zdanie warto zapamiętać. Głównym celem antybiotykoterapii jest zabicie szkodliwych bakterii. Jednak antybiotyki nie rozpoznają dobrych i złych bakterii. W rezultacie wybijają wszystkie. W celu uchronienia naszego mikrosystemu jelit, warto przyjmować probiotyki razem z antybiotykiem, a nawet po zakończonej terapii.
Mikrobiota jelitowa – podsumowanie
Coraz częściej można spotkać się z określeniem, że jelita są drugim mózgiem. Badania potwierdzają, że zdrowe mikrobiota jelitowa przyczynia się do dobrego samopoczucia.
Najważniejsze informacje:
- Dieta bogata w błonnik i produkty fermentowane wspiera mikroflorę jelit.
- Z antybiotykiem trzeba przyjmować probiotyk.
- Probiotyki należy stosować w konkretnym celu.
- Lepiej stosować jeden lub kilka szczepów (max 10) w produkcie niż kilkadziesiąt.
- Stres, sen, dieta i aktywność fizyczna nie są obojętne dla bakterii jelitowych.
Myślę, że ten post pozwolił bliżej poznać i zrozumieć, co kryje się w naszych jelitach oraz dowiedzieć się, jakie znaczenie ma dla nas mikroflora jelitowa. Oczywiście ma ona ogromne znaczenie, dlatego dbajcie o swoje mikroby. <3
